Categoría: Revista Luzes

Realismo nórdico

Agora que remata esta serie, reproduzo aquí este artigo, publicado na sección Querido fantasma do número 48 da Revista Luzes,.

Fortitude é un pequeno asentamento internacional nunha illa nórdica dominio de Noruega, cunha poboación de apenas 700 habitantes, entre mariñeiros, cazadores, científicos, burócratas e aventureiros. A vila, ata o momento pacífica, vese sobresaltada por unha serie de horribles crimes. O escaso cadro de persoal da policía de Fortitude, formado por catro persoas, vese superado polos acontecementos. A gobernadora, Hildur Odegard, está preocupada por que as mortes empañen a inminente inauguración dun hotel baixo o xeo que virá dinamizar a economía da zona. Entre tanto, fenómenos estraños vanse sucedendo, mentres un número crecente de habitantes empeza a actuar de xeito misterioso e violento.

Como sempre nos gustaron os dramas nórdicos, o misterio e un pouquiño de gore, os produtores de Sky Atlantic decidiron fichar as mellores actrices e actores escandinavos, xunto a algún convidado británico e norteamericano para darlle caché á serie e ofrecéronnos o produto perfecto para os amantes dos crimes sobrenaturais nunhas paisaxes xeadas.

Igual é por iso pero, cando descubrín a serie Fortitude, pensei o que deberon de pensar os seus produtores. Crin que era como unha continuación, unha cuarta temporada de Forbrydelsen, o drama policíaco dinamarqués que en inglés se titulou The Killing e que foi en parte culpable de que se puxesen de moda no resto de Europa as series escandinavas. E de que a audiencia británica devorase programas subtitulados na BBC Four.

Si, xa sei que non é así, pero cando vexo a interpretación de Sofie Gråbøl en Fortitude como a gobernadora da vila, imaxino que en realidade é a nova identidade de Sarah Lund. Lund, a intrépida policía de Copenhague e protagonista de Forbrydelsen, viuse obrigada, ao rematar a terceira e derradeira temporada da serie, a exiliarse a Islandia baixo un novo nome. Que ben podería ser o de Hildur Odegard.

Si, a ficticia vila de Fortitude está encravada nas Svalbard. Pero o certo é que os exteriores da serie están rodados en Islandia, así que algo terá que ver. E que Odegard leve os mesmos xerseis tecidos con motivos nórdicos aos que era tan afeccionada Sarah Lund segue a transportarnos mentalmente ao frío universo do drama dinamarqués.

Tanto os creadores da serie como a propia actriz, Sofie Gråbøl, coincidiron en que era a persoa indicada para interpretar o papel da gobernadora. De feito, foi o primeiro traballo que Gråbøl aceptou nada máis recuperarse, felizmente, dun cancro de mama.

Hai moitas semellanzas entre a personalidade de Lund e a de Odegard. Unha muller forte, valente, un papel para o que Gråbøl confesou que interpretara pensando en como o faría un home. Polo tanto, tamén racha estereotipos de actitude de xénero.

A función de Odegard como gobernadora de Fortitude non é fácil. Ademais de ter que se enfrontar cunha cidadanía moi variada e de estraños costumes, mantén unha relación tensa co goberno noruegués, coa metrópole, cos burócratas. Na práctica, Fortitude vén tendo a mesma relación con Noruega como a que poden ter os seus territorios na Antártida: entre pouca e ningunha.

O papel negativo do goberno noruegués queda tamén máis patente na segunda temporada, cando un enviado de Oslo acaba tomando as rendas da vila por riba da opinión dos seus habitantes, e demostrando, ao final, que eses habitantes non lle importan nada. Os seus intereses son outros.

Ademais de Gråbøl, a produtora da serie tirou de talonario para fichar outros actores de renome que, agochados na coralidade da serie, son uns peóns máis no devir dos acontecementos. Stanley Tucci e Christopher Eccleston na primeira temporada e Dennis Quaid na segunda cumpren co cometido de atraer o interese da audiencia e de ofrecer soberbias interpretacións, nas que tampouco desmerecen outros actores, menos coñecidos, procedentes das illas británicas ou da mesma Islandia.

Tamén é preciso advertir que a serie, seguindo unha tendencia cada vez máis de moda entre os guionistas do século XXI, amosa un cadro de personaxes coral, onde ninguén é realmente protagonista nin ninguén é completamente imprescindible. Así que non convén encariñarse demasiado cos personaxes, ou acabaremos empatizando con simples pezas que van caendo nun taboleiro de xadrez imaxinario e máis grande que a propia realidade en que se inscribe a vila.

Igual que baixo o xeo ártico se agocha unha ameaza ancestral, baixo o xeo branco e inmaculado que recobre metaforicamente a poboación de Fortitude está tamén oculto o mal: violencia, frustracións, infelicidade. Unha sociedade aparentemente perfecta pero que sobrevive e tira para adiante grazas ao abuso do alcol, as drogas, incluídas alucinóxenas, ou a unha implicitamente tolerada promiscuidade sexual. Toda esta hipoderme emocional é tamén, en parte, causante dos males e dos crimes que acaban eclosionando.

Baixo esa camada de xeo ártico agóchase un perigo prehumano que, como adoita pasar, é revivido pola cobiza dos homes. Como queda feo destripar o argumento, digamos que esa maldición aparentemente sobrenatural que vai alterando a tamén aparente tranquilidade da vila, non é tan máxica. Ou, cando menos, ten unha explicación científica e lóxica. Aínda que non o pareza.

E é que Fortitude convive con total naturalidade con ese substrato máxico e sobrenatural, como se dunha versión nórdica do realismo máxico se tratase. Chegamos a convencernos de que todo o que pasa é froito dun mal sobrehumano, que realmente acaba por resultar ser un inimigo real; pequeno, pero poderoso.

O que tampouco se pode negar é que, aínda que Fortitude sexa unha poboación formada por habitantes de diferentes orixes e culturas, a relixión pagá, os espíritos e as lendas dos pobos do Ártico impregnan todo o que acontece no lugar. Isto é máis patente na segunda temporada, na que vemos que o contaxio dese mal ancestral, dese espírito maligno, xera demos, contra os que quere loitar un xamán que, por riba, nin sequera é nativo. É ruso.

E é que os rusos son, en parte, tamén antagonistas. Como Fortitude está encravada no arquipélago das Svalbard, tamén hai, como non, unha vila rival colonizada por mineiros da antiga Unión Soviética: Vukobejina. As relacións entre as dúas vilas son, máis que tensas, afastadas. O único contacto entre elas é de tipo administrativo ou diplomático. A falta de comunicación mutua é tal que despois descubrimos que os rusos sufriron os mesmos problemas que afectan a Fortitude, sen que os responsables da vila tivesen constancia.

A branca fotografía transmítenos o frío polar que se vive en Fortitude, polo que Sky Atlantic decidiu, acertadamente, emitir a serie durante o inverno e comezos da primavera. Así mesmo, a vila está rodeada por un enorme espazo aberto e xeado, ameazador, no que non convén adentrarse. Polo que é como se a poboación estivese confinada nun cárcere de xeo.

Outro dos antagonistas da vila é a ciencia e o mal chamado ‘progreso’. Se o sobrenatural e o pagán, de entrada, nos agochan un lado escuro, este parece ser simplemente unha reacción ás mudanzas que a modernidade quere levar a cabo na illa. Os científicos que queren aproveitar para a Humanidade as propiedades máxicas do ‘mal’ agochado debaixo do xeo acaban demostrando ser os máis inhumanos de todos. O mesmo acontece coas persoas enviadas desde o exterior para xestionar a crise, que realmente agochan escuros intereses e non lles importa acabar coas vidas da veciñanza da vila para cumprir con eles.

As imaxes de cru naturalismo da serie valéronlle á canle de televisión indonesia que a emitiu a suspensión administrativa das emisións durante catro días. Se a primeira temporada xa garda momentos arrepiantes que quedan para sempre gravados nas nosas retinas, a segunda pode pasar aos anais da historia do gore. Xa nunca poderei deixar de lembrar o momento —fóra de plano, maiormente, por sorte— en que se produce unha autocastración. Avisadas e avisados quedan.

Á atmosfera de misterio que xea o sangue contribúe tamén a cabeceira da serie, na que vemos como se van formando lentamente cristais de neve, acompañada da música de Wildbirds & Peacedrums. O tema, Peeling Off the Layers, fálanos de auga correndo e ríos escorréndose por entre os nosos dedos, que nos trasladan mentalmente a Fortitude.

Só nos queda saber se haberá unha terceira temporada. Seguindo o impasible ritmo de produción británico, de dous anos por temporada, haberá que agardar ata o inverno de 2019. Ou quedar coa eterna incógnita das series sen final.

Supergalegos coma ti

Esta columna foi publicada na sección Ás ceibas do número 33-34 da Revista Luzes, en agosto de 2016.

Non sei se lembran aquel programa de humor que se emitía na TVG naqueles tempos do bipartito. Air Galicia era unha sucesión de números cómicos que parodiaban e ridiculizaban a realidade política e social do país, e que contiña algunhas seccións que se repetían sen periodicidade fixa. Unha delas era o concurso O máis galego, onde dúas persoas, polo xeral unha galega e outra que podía ser calquera personaxe histórica, viva ou morta, competían por quen tiña máis puntos de galeguidade. Sobra dicir que, para a hilaridade da audiencia, individuos como Hitler acababan resultando máis galegos que ninguén.

E aquí chegamos ao quid, que non quiz nin Kitt, da cuestión: que identificamos como a auténtica galeguidade? Pois, lembrando que Hitler era o máis galego porque sabía mover os marcos das leiras, chegamos á conclusión de que é o rural. Algo que, nun mundo cada vez máis urbano, pode significar que a nosa nación estea en perigo de extinción.

Non podemos permitir que o concepto de galeguidade se limite ao mundo rural, ao tradicional, ao invariable e intocable, porque a humanidade, por definición, evoluciona, muda, e con el debe evolucionar tamén o galego, a lingua, e o noso concepto de rural, por suposto. E non podemos excluír a xente da cidade do que supón ser galega.

O rural sempre estará aí. Non vai desaparecer, tampouco. Evolucionará. Non debemos demonizalo. De feito, levámolo todos dentro -algunhas persoas máis ca outras- e é unha parte de nós totalmente compatíbel co ‘mundo moderno’.

Ás veces parece que temos sobrevalorado ese concepto do mundo rural, esa Arcadia, ese paraíso perdido, sobre todo para a xente da cidade. Xente que cada fin de semana ‘volve ao rural’, a cargar cos produtos do campo para encher a despensa durante toda a semana. Porque todos, todos, por moi urbanitas que sexamos, temos raíces no campo.

E tamén acontece o caso contrario: xente do rural que se ve atrapada alí e soña con vivir na ruidosa cidade, onde se dispón de máis servizos, máis modernidade, máis liberdade… Mentres as da cidade soñan con ese campo marabilloso, tranquilo, verde e natural. Porque sempre queremos o que non temos, e cando o conseguimos, queremos recuperar o que perdemos. E así até o infinito.

E ese concepto de galeguidade rural contáxiase tamén á nosa lingua. Aquela señora maior que berraba nunha manifestación de Galicia Bilingüe en Compostela: “Paletos, aldeanos, libertá, libertá” é o vivo exemplo desa crenza, tan asentada entre os urbanitas galegófobos como entre a xente do campo, sometida a décadas de presión e de acomplexamento.

Esa forma de pensar é a que tamén leva a que moita xente identifique o galego culto, normativo, “moderno”, “urbanita”, como algo artificial e non “vivo”, “porque a miña avoa non fala así”. Todos nós temos tamén avoas filólogas, polo visto. Esta mentalidade é a que perpetuaría a extinción do galego, como se leva pretendendo durante séculos: desterrándoo como unha lingua coloquial, sen norma escrita, que se vaia corrompendo e contaminando lentamente pola presión da lingua “moderna”, “boa”, “de proveito” e “de futuro”.

O que nos levaría a volver a aquel concurso ficticio de televisión. Quen sería o máis galego? Quen fale como a súa avoa? Quen coñeza toda a teoría pero non teña por que practicalo? Habería que incluír nos exames para obtención do Celga coñecer as partes do carro ou os nomes de todos os peixes en todos os portos do país?

Todos podemos ser supergalegos. O mellor xeito de que a nosa cultura sobreviva non é mantela no arcón conxelador, como o porco que traemos matado da casa dos parentes do rural, senón facela vivir día a día e que medre e se adapte ás mudanzas da sociedade. Vale, menos facer cancións de electrolatino en galego.

Politicavisión

Esta columna foi publicada na sección Ás ceibas do número 31 da Revista Luzes, en xuño de 2016. Con esta entrada, comeza a redifusión neste blog das miñas colaboracións noutros medios.

Un dos mantras máis repetidos polo movemento cuñadista arredor do Festival de Eurovisión volveuse certo este ano. Aínda que os eurofáns sempre se encargaron de desmentir o cliché, o certo é que a edición do 2016 do certame foi unha das máis tocadas pola ‘política’, para desgraza da Unión Europea de Radiodifusión (UER), que organiza o evento.

Poucos días antes da celebración da eurofesta deste ano, que tivo lugar en Estocolmo, usuarios das redes sociais descubriron con estupor que nas normas do concurso se prohibía a exhibición de bandeiras non ‘nacionais’ entre o público, coa única excepción da bandeira do arco da vella. E, aínda por riba, no documento de exemplo publicado pola televisión pública sueca, a SVT, aparecían bandeiras como a do Estado Islámico ou… a ikurriña vasca.

As reaccións non se fixeron agardar. Tanto o goberno vasco coma o español tomaron accións diplomáticas para que se corrixise o desagravio, que rematou, felizmente, coas desculpas da SVT, que retirou a bandeira vasca do documento de exemplo. Aínda así, a norma seguiu vixente. Resulta paradoxal que, semanas despois, fose o mesmo goberno español o que tentou prohibir que se exhibisen esteladas catalás na final da copa do rei de fútbol. Pero… esa é outra historia.

Como mostra do pouco caso que se lle fai á norma en Eurovisión, entre o público seguíronse a ver bandeiras non ‘nacionais’. E, aínda peor: a participante de Armenia, Iveta Mukuchyan, durante as votacións da primeira semiifinal, atreveuse a exhibir unha bandeira das explicitamente prohibidas pola organización: a de Nagorno-Karabakh, encrave de maioría armenia en territorio de Acerbaixán, e fonte de conflito entre os dous países. A UER anunciou sancións contra a televisión caucásica.

Deixando de lado as bandeiras, do que sempre se acusou de ‘politiqueo’ ao Festival de Eurovisión foi na repartición de votos entre países. Tradicionalmente, os veciños dábanse entre eles o maior número de puntos posible, levasen a canción que levasenm facendo das votacións un momento entre previsible e delirante. Pero este ano, paradoxalmente, non foi así.

Rusia partía como favorita. Enviou un dos seus cantantes máis populares, Sergey Lazarev, cunha canción e un espectáculo visual con todas as de gañar, como así o reflectiron as casas de apostas, maiormente británicas.

Á hora de facer públicos os resultados, por primeira vez, ofrecéronse por separados os puntos dos xurados e os outorgados pola audiencia. Nun primeiro momento, a suma dos votos dos diferentes expertos de cada televisión participante deulle a vitoria á canción de Australia -si, Australia participa desde o 2015, grazas a que é un país onde se segue Eurovisión con enorme atención desde hai un par de décadas.

Pero, cando chegou a hora de sumar os votos do público, a balanza decantouse por Ucraína, que presentou un polémico, triste e pouco festivaleiro tema sobre a deportación dos tártaros de Crimea en 1944 por parte da Unión Soviética, que os acusara de colaboraren cos nazis.

Rusia tomou a vitoria de Ucraína como unha agresión nacional, e tentou por todos os medios anular a participación ucraína. Primeiro, argumentou que a canción trataba un tema político, prohibido no festival, ao atopar paralelismos coa actual ocupación rusa de Crimea. Despois, destapando que o tema se fixera público meses antes do prazo que permite a organización. A resposta da UER foi, outra vez, negativa, por considerar que a difusión da canción fora mínima.

O que si podemos sospeitar, amaños políticos á parte, é que parece que houbo un masivo apoio a Ucraína por parte do público antirruso. Tanto os países ‘inimigos’ do goberno de Putin como a comunidade LGBT, gran seareira do festival e oposta ás políticas homófobas de Rusia, puideron ver na ‘indirecta’ ucraína unha oportunidade de amosar o seu voto de castigo.

Ata maio de 2017 aínda poden pasar moitas cousas, pero non sería de estrañar un boicot de Rusia e dos seus aliados musicais. E será o regreso de Portugal!